Kent morfolojisinin temel amacı, bir şehrin fiziksel ve sosyal yapısını anlamak ve buna bağlı olarak şehir planlama ve yönetimi konusunda fikirler geliştirmektir. Bu yöntem, şehrin fiziksel formunu, binaların ve diğer yapıların yerleşimini, cadde ve sokak düzenini, yeşil alanların ve açık hava alanlarının yerleşimini, nüfus dağılımını ve sosyal yapıları içerir. Bir diğer önemli yönü, sürdürülebilir kentsel planlama ve tasarım konularında önemli rol oynamasıdır. Kent morfolojisi üzerine gerçekleştirilen çalışmalardan alınan sonuçlar, kentsel alanların araştırılması, analizi, planlaması ve tasarımı ile ilgili diğer sistematik prosedürlerle bütünleşmeye elverişlidir.
İstanbul için yapılan kent morfoloji çalışmasında ilçelerin belirli fiziksel biçimleri incelenmiştir. Analizleri gerçekleştirirken python momepy kütüphanesi kullanılmıştır. Momepy, kentsel biçim/form kentsel morfolojinin nicel analizi için geliştirilmiş bir kütüphanedir. Bu kütüphanedeki formüllerin hepsi matematiksel temellere dayanmaktadır. Momepy, kentsel formun sistematik ve kapsamlı bir analizi için çok çeşitli araçlar sağlamaktadır. Özellikle bina ayak izleri ve sokak ağları oluşturmaya odaklı çalışır.
Yapılan çalışmada İstanbul’daki binaların şekil karmaşıklığı incelenmiştir. Şekil karmaşıklığı yöntemiyle mekânsal veri kümelerinden önemli noktalar tespit edilebilmektedir. Böylece önemli noktaların sıklıkla kullanıldığı navigasyon ve turist haritalarında faydalanılmaktadır. Bina ayak izleri, benzerliklerine, yakınlıklarına ve dağılım özelliklerine bağlı olarak farklı örüntüler oluşturur. Bu analiz için farklı şekil indeksleri kullanılmıştır: dikdörtgenlik indeksi, dışbükeylik indeksi, uzama indeksi. Binaların hava miktarı (havalandırma) ve doğal aydınlatma gibi kentsel alanın açıklığına ve dolayısıyla çevreleyen açık alan geometrisini incelemek için binalar arası mesafe, kapalı alan oranları ve bina bitişikliği indeksleri incelenmiştir.
Görsel Kaynak: https://geoffboeing.com/2019/11/big-data-urban-morphology/
Binaların yanı sıra sokakların yapısı da incelenmiştir. Acil durumlarda itfaiye aracı ya da ambulans gibi büyük genişlikteki araçların sokakları kullanabilmesi hesaplanırken sokak genişliği ve doğrusallığı önem taşımaktadır.
Çalışmanın sonucunda İstanbul’daki her ilçenin kendine özgü morfolojisi olduğu tespit edilmiştir. Şehrin sürdürülebilirliğini artırmak ve tasarım için kent morfolojisinin dikkate alınmasının önemi fark edilmiştir.
Çalışmada kullanılan python momepy kütüphanesi hakkında detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
